Voor een particuliere opdrachtgever in Heerhugowaard, is stedenbouwkundig- en architectenbureau JURY! opdracht gegund een vrijstaande nieuwbouwwoning te ontwerpen met een hoge duurzaamheidsambitie.

Een ‘hoge’ duurzaamheidsambitie

Wat is dat dan en kun je dit vastleggen, dan wel meetbaar maken? Op dit moment is de energiewaardering voor een nieuwbouwwoning vastgelegd in de Energie Prestatie Norm. In een notendop gaat dit over hoeveel energie een woning van buitenaf (via het elektriciteitsnet) nodig heeft om de gebouwgebonden installaties van voldoende elektriciteit te voorzien. In theorie volstaat met deze energiewaardering een woning van papier dat niet isoleert en energie slurpend is, zolang er maar voldoende zonnecollectoren geplaatst worden. Immers, er wordt weliswaar heel veel energie gebruikt, maar alles wordt zelf opgewekt. Dat het produceren van deze collectoren plus het transport ook een grote druk op het milieu geven, wordt in deze energiewaardering buiten beschouwing gelaten. Kortom, de EPN als instrument hanteren om bij te dragen aan de broodnodige energietransitie is niet meer houdbaar. De energiewaardering gaat dan ook veranderen en wordt in de BENG vastgelegd (voor particuliere woningbouw uiterlijk per 31 december 2020). Dit houdt in dat er naar de Trias Energetica wordt gekeken en daaruit volgend eisen worden gesteld aan:

• De maximale energiebehoefte (beperk het energieverbruik)
• Het maximale primaire energiegebruik (efficiënt energiegebruik)
• Het minimale aandeel hernieuwbare energie in % (gebruik van duurzame energie)

Meerdere componenten hebben invloed op deze drie punten. Zo wordt er met dit beleid aangepast gedrag gevergd van de gebruiker om het energieverbruik te beperken. Maar daarnaast kunnen er ook energiezuinige apparaten aangeschaft worden, kan men zelf energie opwekken of een groen energiecontract afsluiten en kan er gedacht worden aan allerlei innovatieve installaties om bijvoorbeeld regenwater op te vangen en te gebruiken voor het toilet. Tal van mogelijkheden zijn denkbaar. Helemaal aan de voorkant van het proces om tot een hoge duurzaamheidsambitie te komen ligt er echter ook een grote verantwoordelijkheid bij de architect.

Duurzame ontwerpingrepen voor villa Heerhugowaard

In de basis helpt het om een gebouw te ontwerpen dat de ingebrachte (hernieuwbare) energie goed wordt vastgehouden zodat het toevoeren van meer energie tot een minimum beperkt wordt. Daarnaast is het van belang dat er efficiënt met die energie omgegaan wordt. Om dit te bewerkstelligen zijn er een aantal ontwerpprincipes toegepast in het ontwerp voor de villa. Zo is de woning zodanig op de kavel geplaatst dat deze een optimale oriëntatie heeft, namelijk +/- 20 graden op het zuiden (1). Het is van belang dat de verticale belemmeringshoek door omliggende bebouwing maximaal 16 graden bedraagt opdat in de winter de zon op de glazen geveldelen valt (2). De woning is als zodanig op de kavel geplaatst. In de zuidgevel wordt niet meer dan 50% glas toegepast omdat meer niet bijdraagt aan warmte winst in de winter maar wel aan een extra koelvraag in de zomer. Terwijl in de noordgevel, waar slechts in de zomer van korte duur de zon op valt, zo min mogelijk glas wordt toegepast. Dit draagt louter bij aan warmteverlies in de winter (3 & 4). Het ontwerp is zo bedacht dat de massa van de wanden en vloeren de warmte opneemt wanneer de zon schijnt en deze later weer uitstraalt. Op die manier werkt de massa als een soort accu die gedurende de dag opgeladen wordt en in de avond zijn warmte uit blijft stralen (5). Om oververhitting in de zomer te voorkomen is zonwering van groot belang. In het ontwerp is rekening gehouden met geïntegreerde en geventileerde buitenzonwering om dit te reguleren (6&7).

Oriëntatie kwam al even ter sprake voor het gebouw in het algemeen. Maar ook per functie binnen de woning zijn hier optimalisaties in aan te brengen. De woonruimte is zuidwest georiënteerd, de keuken oost, het slapen noord en oost en baden en voorzieningen (bergen, techniek) op het noorden met een beperking van het glasoppervlak tot gevolg (8). Als laatste is de woning zo compact mogelijk ontworpen om een zo groot mogelijke inhoud bij een zo klein mogelijk buitenoppervlak te verkrijgen. Door het beperkte buitenoppervlak worden energieverliezen tot een minimum beperkt en is er minder materiaal nodig (9).

Vervolg richting te verwezenlijken ambitie

JURY! is als architectenbureau betrokken van initiatieffase tot en met oplevering. In de huidige fase zijn in het ontwerp ambities vastgelegd en zijn bovengenoemde principes in het ontwerp opgenomen. In de vervolgfase zal onder meer dieper ingegaan worden op (circulair) materiaalgebruik, installaties en zal het ontwerp doorgerekend worden om de daadwerkelijke (meetbare) resultaten in een (BENG) energiewaardering vast te kunnen leggen. Bij dezen de belofte dat hier op teruggekomen zal worden.